Author’s Note: Sa pagkahimong nag-una ug nagmando nga partido ngadto sa usa ka partido nga anaa sa hilit, kaming anaa sa Partido Liberal nagpasiugda og usa ka proseso sa lawom nga pagkonsulta sa among mga sakop ug ubang mga kalambigit nga grupo aron sa hiniusang pagsuta ug pag-ila sa among stratehiya ug direksyon. Mao kini akong mga pasiunang hunahuna samtang nagpadayon kami niining importanteng gimbuhaton sa pagpamalandong sa kaugalingon ug sa umaabot nga mga buluhaton bunga niini.
Sa tibuok kalibutan, ang kultura sa demokrasiya – pagka-abli, pagkig-lantugi, ug kamatuoran nga walay armas – nagkahinay na ug nagkakusog ang tendensiya sa awtoritanhong pagmando. Dinhi sa Pilipinas, kini tipik nga bunga sa usa ka kolektibong kapakyasan sa mga nangulo sa atong katilingban (politikal, relihiyoso, ug uban pang grupo sulod niini) nga mopalingkawas sa nasod gikan sa kamot sa mga nakagamot na nga mga politikanhon ug ekonomikanhong dinastiya, ug sa pag-usab sa atong batan-ong demokrasiya ngadto sa usa ka demokrasiya nga makatuman sa mga saad sa 1986 EDSA People Power.
Bisan pa tuod nakabangon ang ekonomiya gikan sa sistematikong pagpangawat sa mga Marcos sa kaban sa nasod, nagpabilin ang dagkong probema sa kakabus, walay kaangayan ug exclusion. Taliwala sa lapad nga sitwasyon sa kawalay-trabaho, ang mga mamumuo napugos sa pagtrabaho sa mga hugaw, malisod, delikado ug kasagaran dili permanente nga trabaho (kadaghanan sa gawas sa nasod) ug bisan gani nga ang ilang mga katungod sa pamuo, sama sa pag-organisa, kasigurohan sa pangita, ug disente nga pamuo, gi-pugngan ug gisumpo pa hinuon. Ang programa sa repormang agraryo usa ka pagpakyas, diin aduna pa gihapon daghang mga gigutom ug kabus nga mga mag-uuma nga gihikawan sa yuta o di kaha nagdawat ug dili- makatawhanong suholan. Minilyon ang nagpuyo sa mga tiunay nga kondisyon sa kakabus nga wala makaangkon sa bisan batakan nga mga panginahanglan sa kinabuhing adunay dignidad. Daghan ang namasura ug nagpayuhot og drogas aron lamang mabuhi. Ang pag-buwis ug ubang ekonomikanhong polisiya nagpabilin nga mipabor, hilabina diha sa implementasyon, ngadto sa mga pinaka-datu ug dili gayud makatarunganon ngadto sa mga arangan lamang ug sa mas ubos pa. Nagpadayon sa pag ut-ot sa kaban sa nasod ug sa moralidad niini ang sistematikong pangurakot ug korapsyon. Pakyas ang pag-ilis gikan sa usa ka gobyerno nagdto sa laing gobyerno sa pagpasiguro sa panarbaho, pagkaon, balay, panglawas, edukasyon ug ubang pang katilingbanong serbisyo alang sa ordinaryong Pilipino. Napakyas ang katilingbanong Pilipino sa pag apud-apod pagbalik sa bahandi ug paghatag og makiangayon nga pagkab-ot sa ginansiya, oportunidad ug serbisyo.
Sa tibuok panahon pagkahuman sa EDSA People Power, ang Partido Liberal nahimong kabahin sa pagbuhi pagbalik sa mga demokratikanhong institusyon, nga dili kaayo mailhan nga lahi sa ubang politikal nga partido diha sa ideyolohiya, ug ang iyang mga pangulo halayo sa mga peligro nga gi-atubang sa mga ordinaryong tawo kada adlaw.
Sa dugang pa, ang kalibutan nga atong nailhan karon paspas nga gi-usab sa teknolohiya, globalisasyon, ug climate change. Ang mga robot ug artificial intelligence nagpakita og bag-o nga larangan alang sa panarbaho – ug ang hut-ong ug pangalan nga kuyog niini. Ang bahandi ug gahom gihupot lamang sa pipila, nagbutang sa peligro sa lu-ag na daan nga panaghiusa sa komunidad ug dili lig-on nga ekonomiya. Ang limpyo nga hangin, tubig ug matikad nga yuta – nga mao ang sukaranan alang sa tawhanong panginabuhi – nagkanihit ug nagkamahal na nga mga palaliton. Ang kombinasyon niini nag-usab sa dagway sa politika sa tibuok kalibutan. Ang mga nagkabarato nga mga cellphones ug ang social media naghatag ug dalan sa mga interesado nga grupo aron sa pagmugna ug mga “troll armies” ug “fake-news websites” nga nagpadako sa mga opinyon ug dili mga tinuod nga panghitabo ug nag-impluwensiya sa mga importante nga isyu sama sa Brexit ug pagsalikway sa climate change ug mga panghitabo sama sa ubang nasudnong eleksyon.
Ang populismo ug ang iyang mga igsoon – rasismo, pasismo ug extremism – nanglugwa gikan niining gubot nga kalibutan. Sa pagkadesperado, ang mga tawo milingi ngadto sa mga karaan, pamilyar ug mas bangis nga tiraniya ug mga pamaagi sa politikanhong pagpangulo, sayop nga naghuna-huna nga kini maoy makaluwas kanila gikan sa usa ka mangitngit nga ugma. Gi-gahuman sa social media, ang mga naandan na nga mga lagda sa propaganda nagpahanap sa linya nga naglahi sa kamaturoan ug sa bakak. Usa niini, kining maong bag-o nga teknolohiya nagmugna ug usa ka mas walay-pailob o dili-matuki-on nga publiko nga migakos sa mga “isog” nga pangulo nga molihok ug mobuhat, ilis sa mga “disente” nga kasagaran dili makigharong dayon. Lain pang mas delikado nga epekto, kini nagmugna usab og mga “filter bubbles” sa kasilag ug pagdumot, ug dili panaghiusa ug pagka makitawhanon.
Niining tanan, ang Partido Liberal kinahanglan nga mopatin-aw pagbalik sa iyang kaugalingon.
Ang Partido Liberal kabahin sa usa ka halapad nga sosyo-politikal nga kalihukan nga mibatok sa diktadurya ni Marcos. Apan nagpadayon ang iyang habilin nga limbong ug korapsyon. Trenta na katuig sukad nga ang diktador nga si Marcos mikagiw atubangan sa kalagot sa mga tawo niadtong 1986, ug karon siya gilubong na tupad sa mga tinuod nga bayani sa nasod ubos sa sugo ni Presidente Rodrigo Duterte. Ang Partido Liberal kabahin sa unang mipadayag sa kolektibong kalagot sa nasod atubangan niining insulto sa atong kasaysayan.
Apan labaw pa sa pagharong sa posible nga pagbalik sa mga Marcoses o sa awtoritaryanismo, ang hagit sa partido mao ang pagpaduso sa katilingbanong hustisya sa iyang kinatibuk-an. Kini nagpasabot nga sa madali hunongon ug usabon ang mga dugay nang epekto sa patronage politics ug labaw pa, ang naghari nga sosyo-ekonomikanhong sistemang geo-politikal nga nagpatinuod sa iyang pagka buta-bungol sa panginahanglan sa mga tawo ug sa kaugmaon sa kalibutan.
Isip nangunang partido sa miaging unom ka tuig ug sa unang higayon sa kulang 50 ka tuig nga usa sa iyang miyembro nangalagad isip Presidente sa Pilipinas, ang Partido Liberal nakapalambo sa anti-diktadurya, pro-demokrasiya (anti-patronage) nga mga binhi nga gitanom sa panahon tapos ang EDSA People Power. Ang Partido Liberal nagtubag sa halapad nga kakabus ug kakulang sa serbisyo sa panglawas ug edukasyon, ang pagpalapad sa Conditional Cash Transfer Program, ug ang pag-balaod sa Reproductive Health Act ug ang Sin Tax Law, diin ang kita niini nagpadayon nga gigamit padulong sa Universal Health Care Program. Ang iyang lig-on nga mga kampanya sa demokrasiya (anti-korapsyon, pro-accountability ug participatory) nagbunga og wala pa masukad nga pagdako sa budget alang sa katilingbanong serbisyo nga walay pag-usbaw sa buhis sa suholan ug ang rebolusyonaryo nga programa nga Bottom-up Budgeting. Siya usab mipabilanggo sa mga kawatan sa nasod, kauban ang usa ka kanhing Presidente. Ang iyang maisogon nga gibuhat alang sa kalinaw tali sa Moro Islamic Liberation Front nag-ani kaniya sa respeto ug partisipasyon sa ubang mga nasod. Ang iyang limpyo nga pang-gobyerno naghimo sa Pilipinas nga humot sa mga langyaw nga mga negosyante ug turista.
Apan subo nga palandungon nga kining mga kalampusan mga saha lamang sa dihang ang gahum gibalhin na ngadto sa bag-ong gobyerno. And demokrasiya usa ka nagpadayon nga proseso. Kining mga kabag-ohan kinahanglan ug panahon aron motubo alang sa usa ka signipikante kundili relatibo nga ani diha sa paglambo sa ekonomiya ug kalig-on sa politika aron makamugna og igo kundili mausab nga mga dalan pagtubag sa kakabus, walay-kaangayon ug ekslusyon – diha sa nagkalain-laing administrasyon.
Dili kini mabuhat sa Partido Liberal nga mag-inusara. Gawas sa langkob sa nasod, kinahanglan siya mo-apil sa halapad nga kalibutanong demokrasiya, pagpanalipod sa klima, ug ubang susama nga mga kalihukan nga nag-atubang sa mga problema sa katawhan sa tibuok kalibutan; una sa tanan sa atake sa kamatuoran, ang pinaka importante nga sukaranan sa hustisya ug kalinaw.
Unsaon man karon sa kapangulohan sa Partido Liberal pagpadayon sa unahan? Aron makapadayon sa usa ka tin-aw nga dalan sa ugma, ang partido ug ang kapangulohan niini, kinahanglan nga mobalik-lantaw sa iyang kagahapon. Kinahanglan kitang mobalik ngadto sa mga batakang sektor, pakigsinati kuyog kanila, ug mahimong tiunay nga partido alang sa katawhan. Nanginahanglan kita og mga tawo aron makapa-ikag sa atong kabatan-onan, apil na ang mga gitawag nga mga millennials, aron mahimo silang mga aktibo nga kabahin sa nasod nga andam nga kolektibo nga mag mugna sa usa ka mas maunongon nga kaugmaon. Kinahanglan kitang masayod ug makasabot sa kasakit ug kakabus sa katawhan, ug pag-usab niini ngadto sa kalinaw ug kaharuhay. Kinahanglan nato nga gamhan ang mga tawo nga mahimong malamboon ug mapalapad ang tunga-tunga nga hut-ong. Kinahanglan nato gamiton ang mga prinsipyo sa participatory democracy ug solidarity, tawhanong katungod ug katilingbanong hustisya, kinaadman sa ekolohiya ug pagka-malungtaron (ecological wisdom and sustainability) ug pagtahod sa pagkalain-lain (respect for diversity). Ug sa sulod niining usa ka post-truth, delikado ug kumplikado nga reyalidad, hiniusa nato nga batukan ang mga trolls, mga dili tinuod nga balita, ug mga bakak uban sa usa ka tin-aw ug kumbinsido nga panglantaw sa kaugmaon, usa ka dili-matarog nga determinasyon ug ang kamatuoran nga isulti sa liniboan ka kahigayon.
Ang Partido Liberal kinahanglan nga mopadayon ug mopalig-on sa kolektibong mga stratehiya ug lihok padulong sa usa ka demokrasiya nga sentro ang katawhan (people-cetered), nga mao ang demokratiko nga pagpanag-iya ug kontrol niadtong batakan ug mahinungdanon gayud alang sa pagpatunhay sa kinabuhi: hangin, tubig, yuta, enerhiya, trabaho, panimalay, panglawas, edukasyon, transportasyon ug uban pa. Kining maong demokrasiya kinahanglan nga molihok aron makapadayag og usa ka alternatibo nga sosyo-ekonomkinahong sistema nga naghatag sa mga panginahanglan sa tawo ug katilingban, nga nagtan-aw usab sa kapasidad sa kinaiyahan nga mopatubo sa iyang kaugalingon. Usa ka sistema nga nagtagbaw sa batakan nga mga katungod sa katawhan ug nagpatinuod sa pag-amuma sa kinaiyahan. Usa ka sistema nga nagtuo nga ang kinabuhi, dignidad ug kalamboan sa matag tawo nalambigit ngadto sa kinabuhi sa komunidad, ug hilabina ngadto sa kinabuhi sa kalibutan.